Que a lectura sanda é certo, e a escritura tamén. Estás aquí, miras e compartes conversas, escoitas e escribes. É coma cando soltas o suspiro que te afoga e sentes alivio; pois eu ao escribir, tamén.

Ao final do día, coas emocións acumuladas, recordas o vivido, as caras e os nomes, os sorrisos, as miradas, as mulleres e as nenas tan vulnerables, a contorna, ese tempo detido en que se converteu a súa vida. Estremécete velas lavando a roupa, ordenando a tenda e as súas escasas pertenzas, apenas o que puideron sacar e, sobre todo, o que poden transportar. Peitean as súas nenas, carrexan auga, fan cola para a comida, a roupa, o calzado; conversan entre elas e por veces sorrín, mesmo nalgúns momentos escóitalas rir abertamente, cun riso liberador e cómplice. Durante uns segundos, os seus ollos escuros e amables tórnanse alegres.

Mulleres refuxiadas que trasfegan polo campo ocupando o tempo en tarefas cotiás, miúdas. Visten de xeitos diversos, máis tradicional ou menos e, na maioría dos casos, cun pano tapándolles o pelo e o pescozo. Fan ringleiras para case todo, separadas dos homes para manteren a distancia que a súa cultura lles dita. Comunícanse coas voluntarias: séntense cómodas cando entras na súa khaima e te sentas a leriar e a tomar un té; e malia o seu escaso vocabulario en inglés, sempre hai unha filla ou un neto que traduce.

Indo e vindo días e conversas, empezas a apreciar as diferenzas entre elas: distintos países, formación, idade e carácter marcan os matices.

Mulleres grandes e curtidas como a nai de Zhara, alta e movéndose polo campo con determinación, decidida a buscarlle un futuro á súa filla, soa; o seu home está encarcerado en Siria.

Mulleres maiores como Sma, avoa de cinco netos, todos mozos, cos que fuxiu após o asasinato dos seus pais e que a obedecen sen refungar.

Mulleres cubertas e discretas en público que saben que a súa seguridade está cos seus homes, nun ambiente hostil onde todo es máis difícil para elas.

E Fareeda, muller do Kurdistán, orgullosa e amable. As valentes mulleres kurdas afeitas a pelexar e a defender a familia, e tamén o seu pobo, perseguido nos distintos países onde asenta a súa patria.

Tamén está Yamila, de 62 anos, que viaxa soa. Yamila vivía en Damasco, Siria, no campo de refuxiados de Yarmouk. Seus pais, palestinos de Akka, fuxiron de Palestina en 1948, despois da invasión israelí, sendo uns nenos de 12 e 13 anos. Coñecéronse en Siria e casaron, e alí naceu Yamila, nunha familia moi numerosa. Naceu e medrou en Yarmouk, un campo que era como unha cidade. Cando morreu o seu home, hai un ano, decidiu abandonar Siria canda uns veciños porque non se sentía segura alí.

Ao pouco de emprender a viaxe quixeron abandonala e quedar cos seus cartos; ela díxolles que eran coma o Daes e conseguiu marchar, aínda que tentaron pegarlle. Viaxou ata o norte, ben tapada de negro, cun grupo de catro persoas coas que se encontrou e que a acompañaron. Na fronteira entre Siria e Turquía disparáronlles: «A policía disparaba ás persoas que intentaban pasar. Pagueille a un home para que me axudara, colleu os cartos e empurroume. Esa foi a miña viaxe, todo o tempo caendo e erguéndome».

Yamila pagou setecentos dólares para chegar á fronteira e outros mil para pasar a Turquía. Atravesaron Turquía e chegaron ao mar. Alí pagáronlle setecentos dólares a outro traficante para cruzar a Lesbos nun bote ateigado de xente; varias persoas morreron na travesía. Logo de catro horas de chuvia e marusía, coa policía turca disparando ao saíren, deron chegado a Lesbos o 19 de marzo; en transbordador a Atenas e en bus ao campo de Katsikas, en Ioannina, onde chegou o 20 de marzo.

O resumo da viaxe de Yamila é este: «Vimos e pasamos todo o malo.»

—E que esperas Yamila? —pregúntolle.

—Dixéronnos que os países da Unión Europea se repartirían as persoas refuxiadas e estou esperando a reunirme coas miñas fillas, dúas, que están en Alemaña cos maridos; outras dúas ficaron en Siria. Espero que me reciban alí. Ademais, teño os mesmos anos que Ángela Merkel.

Yamila ri, ri moito, conta as súas penas e a seguir regálache un enorme sorriso que lle ocupa todo o rostro, quítalle pena ao seu relato porque ela quere vivir a vida con alegría.

—Sempre sorrís, Yamila!

—Si, porque é o meu sentimento, odio a tristeza; se caio, levántome, sempre de pé. Estou viva.

Yamila é unha enorme muller, orgullosa da súa nación, Palestina, consciente das dificultades que aínda lle esperan e coa determinación e a forza que lle permitiron chegar ata aquí.

Dúas horas de charla sentadas na khaima de Yamila son o mellor estimulante, e permanecerá no meu pensamento para iluminar, co seu sorriso, os días máis grises do inverno.

Moitas máis mulleres refuxiadas, a pesar da dureza da viaxe e da súa vida no campo, conservan a enerxía, a forza, e recoñézoas na mirada. Non importa a roupa, o pano nin a cor, nin a lingua. Ao mirarnos aos ollos descubrimos todo o que temos en común. Somos todas.

© Mabel Pérez Simal